زلال بصیرت

پدیده اربعین؛ بی‌نظیر در عالم

۱۳۹۸/۰۷/۱۷

بسم الله الرحمن الرحیم

پدیده اربعین در عالم کم نظیر نیست، بلکه بی نظیر است؛ هرچند بنده توفیق حضور در راهپیمایی را نداشتم، اما وقتی تصاویر آن را از رسانه‌ها می‌بینم، واقعا تحت تأثیر قرار می‌گیرم؛ مخصوصا وقتی اخلاص زائران و میزبانان را می‌بینیم.

بحمدالله ما شیعیان به گونه‌ای تربیت شده‌ایم که روایات اهل بیت(ع) را باور داریم؛ ولی شیاطینی با سوء استفاده از برخی روایات، به دنبال ایجاد شبهه هستند؛ به عنوان نمونه در برخی روایات آمده است که به ازای هر قدمی در زیارت، ثواب حج و عمره برای زائر نوشته می‌شود. لذا شاید این سئوال در ذهن برخی بیاید – مخصوصا با شیطنت برخی شیاطین -  که چطور ممکن است به خاطر یک قدم در راه زیارت، این اندازه ثواب به زائر داده شود؟
علت تاکید فراوان بر زیارت خانه خدا و اهل بیت(ع)
 گاهی برخی گمان می‌کنند خداوند از اینکه مردم زیادی به مکه بروند و دور خانه کعبه جمع شوند، خوشش می‌آید و به نوعی میل خود را می‌کند؛ در واقع این عده، خدا را به انسان تشبیه می‌کنند که دوست دارد مورد توجه قرار گیرد؛ این در حالی است که خداوند هیچ نیازی ندارد و اگر همه مردم هم کافر شوند، ضرری به خداوند نمی‌رسد؛ همچنین ائمه (ع) نیز همین طور هستند؛ یعنی چنین نیست که خوششان بیاید که مشهور شده و طرفدارانی داشته باشند و مرقد آنها شلوغ باشد؛ حتی امام راحل (ره) نیز چنین نبودند که وقتی مردم درب خانه شان در قم جمع می‌شدند و ایشان از پشت بام برایشان دست تکان می‌دادند، خوشحال شوند؛ بلکه فقط فکر ایشان این بود که خداوند راضی باشد؛ لذا زیارت خانه خدا و اهل بیت (ع) از این رو اهمیت دارد که مردم از راه زیارت به کمال می‌رسند و با کسب ثواب به مقامی می‌رسند؛ در واقع خشنودی خدا و اهل بیت (ع) از حضور زائران، به همین دلیل است.
گاهی زائر به خاطر معرفت کم، خود را نسبت به زیارت شونده، طلبکار می‌داند،این در حالی است که باید سر به خاک بساییم و خداوند را شاکر باشیم که زیارت این بزرگواران را نصیب ما کرده است.
بسیاری از دوستی‌ها ناشی از جذابیت طرف مقابل از جهت یا جهاتی است،در واقع محبت از جاذبه کمرنگی شروع می‌شود و هر چه این جاذبه تکرار شود و استمرار داشته باشد، میل به انس و دوستی بیشتر می‌شود و به جایی می‌رسد که فراق آن دوست، برای فرد دشوار می‌شود. در واقع فلسفه نمازهای یومیه و تکرار پنج باره نماز در طول روز، همین مسأله است که انسان به ارتباط با خدا عادت کند و دوستی وی بیشتر شود.
آثار ارتباط با خدا
خدا را نمی‌توان دید، اما توجه با دل نیز سبب افزایش محبت می‌شود،خداوند برای ما برنامه‌هایی گذاشته که هر روز تکرار کنیم، یک قسمتی از آن لازم است که اگر نباشد، در دام شیطان افتاده و از خداوند دور می‌شویم؛ البته بخش‌هایی را هم برای کسانی قرار داده است که می‌خواهند بیشتر به خدا محبت پیدا کنند و با او انس بگیرند و از این انس لذت ببرند، این قسمت‌ها مستحب هستند، چون کمالی که انسان باید به آن برسد، در گرو ارتباط با خداست.
حال سوال این است که چگونه کمال انسان در گرو ارتباط با خداست؟ برای روشن شدن مثالی می زنم.اگر قطره خونی در یک لیوانی بیفتد، نجس می‌شود؛ در صورتی که اگر آب این لیوان متصل به کر شود، آب و لیوان هر دو پاک می‌شود. همین طور که اتصال به آب کر سبب پاک شدن می‌شود، اتصال به خداوند نیز سبب پاکی روح می‌شود؛ و هر چه این اتصال بیشتر باشد، پاکی نیز بیشتر می‌شود و در واقع تشابه آن با منبع اتصال در پاکی بیشتر می‌شود. لذا اهل بیت (ع) که کاملا متصل به خدا هستند، بیشتر به منبع اتصال شبیه شده و از هر گونه آلودگی و پلیدی دور هستند و خداوند نیز در مورد آنان می‌فرماید: و یطهرکم تطهیرا».ارتباط با خدا کیمیایی است که سبب پاک شدن می‌شود و حتی کسی که با خدا متصل شود، نه تنها خودش پاک می‌شود که قدرت پاک کنندگی دیگران را نیز خواهد داشت.
اهل بیت (ع)، واسطه یاد خدا
 اهل بیت(ع) افرادی هستند که بالاترین اتصال را به خداوند دارند.ارتباط با اهل بیت(ع) در واقع ارتباط با خداوند است. مثل نهر آبی که به دریا متصل است؛ استفاده از نهر آب، در واقع استفاده از آب دریاست.
خداوند در نمازهایی که واجب کرده است نیز یاد اهل بیت(ع) را واجب دانسته است، چون در تشهد باید بر محمد(ص) و آلش صلوات فرستاد.
خداوند در زمان‌ها و مکان ها، چیزهایی را علامت قرار داده که به واسطه آن علامت ها، به یاد خدا باشیم؛ مثلا نماز جمعه، برای یاد خداست. از عمیق‌ترین اموری که می‌تواند این توجه را حاصل کند، این است که انسان چند روز زندگی خود را با یاد اهل بیت(ع) و به عنوان زائر بگذراند. وقتی زائری چند شبانه روز پیاده روی می‌کند و دائم به یاد امام حسین(ع) است، اثری عمیق در وی می‌گذارد و قرار نیست به همین زودی ها آن را فراموش کند؛ این حتی از شرکت در مجالس روضه خوانی و ذکر مصیبت هم اثری بسیار بالاتر دارد. طبیعی است کسی که چنین زیارتی انجام می‌دهد، فوق العاده ترقی می‌کند که قابل حساب نیست؛ طبیعتا ثوابی هم که به ازای هر قدم می‌برد، قابل محاسبه نیست. چرا که این یاد اهل بیت (ع) که واسطه یاد خداوند هستند، از دل نمی‌رود و در قلبشان حک می‌شود.
اتصال به اهل بیت(ع) هم مراتبی دارد،گاه اتصال به حدی است که تمام وجود شخص متصل به معشوق می‌شود و گاه کمتر؛ در واقع مراتب اتصال به خدا، بستگی به معرفت و توجه دارد. با افزایش معرفت و توجه، اثر و اتصال نیز چندین برابر می‌شود. این معرفت و محبت و توجه باید از قبل ایجاد و تقویت شود تا زیارت اثر بیشتری داشته باشد؛ لذا از همین امروز باید برای زیارت‌های آینده، خود را آماده کرد. از مطالعه کتاب‌ها گرفته تا قرائت ادعیه با توجه قلبی می‌تواند در این زمینه تأثیرگذار باشد.
بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله)  در دیدار با جمعی از رؤسای کلانتری‌ها و فرماندهی پاسگاه‌های قضایی سراسر کشور؛ قم21 / 8 / 1398 .

ما موظفیم در جهت صلاح کشور و رسیدن به اهداف انقلاب، در حدتوان تلاش کنیم؛ این مسئله یکی از محکماتی است که همواره ثابت است و نباید به خاطر اینکه چند مرتبه تلاش کردیم و نتیجه دلخواه را نداشته است، دلسرد شویم.
کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی، دام شیطانی
 بهترین نمونه از سیره اهل‌بیت‌(ع) در این‌گونه مسائل، شرکت امیرالمومنین(ع) در گروه شش نفره‌ای است که خلیفه دوم را تعیین کرد. می‌دانیم که رفتاری که مسلمانان با آن حضرت داشتند چگونه بود؛ اما ایشان نه تنها در م دادن به خلفا مضایقه‌ای نمی‌کردند، بلکه حتی در شورای شش نفره هم شرکت کردند؛ در حالی که ایشان علم یقینی به نتیجه داشتند، اما باز هم شرکت کردند و می‌دانیم که نتیجه هیچ یک از جلسات به نفع ایشان تمام نشد.
این مسئله شاهدی بر این مدعاست که کنار کشیدن از مسائل اجتماعی و عدم تلاش برای تحقق اهداف اسلام قابل قبول نیست؛ مگر در شرایطی که آنقدر تقیه لازم باشد که نتوان حتی یک ادعا را اظهار كرد؛ مانند رفتاری که امام صادق(ع) با منصور دوانیقی و موسی‌بن‌جعفر‌‌(ع) با هارون الرشید داشتند.
شاید شناختن شرایط كنونی جامعه و مقایسه آن با صدر اسلام برای برخی دشوار باشد،اما فرمایشات امام راحل(ره) و رهبر معظم انقلاب ـ‌که می‌دانیم شایسته‌ترین افراد برای رهبری مسلمانان هستند‌ـ برای ما حجت است؛ ایشان هم مكرراً تصریح كرده‌اند که دخالت در امور اجتماعی و ی از واجب‌ترین واجبات است. لذا تصور كنار كشیدن از انجام وظیفه اجتماعی به خاطر تجربه شكست‌های ظاهری در گذشته دام شیطان است.
همه افراد نسبت به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و ی در یک سطح نیستند،توقع اینکه آرمانی داشته باشیم که همه یكسان نسبت به آن معتقد باشند و تا پای جان برای رسیدن به آن صبر و مقاومت كنند، توقع بجایی نیست. مگر نه اینکه برخی از کسانی که به دعوت حضرت سیدالشهدا‌ (ع) و به اطاعت امر ولی امر مسلمین به کربلا آمده بودند، ایشان را رها کردند؟! حتی گروهی از یاران امام حسن‌(ع) ایشان را مذل‌المؤمنین» خواندند!
آیا با وجود اختلاف سطح شناخت افراد، نباید به صورت تشکیلاتی کار کرد و هر کس باید خودش به تنهایی فعالیت کند؟مراجعه به رأی اکثریت آخرین راه حلی است که می‌توان از طریق آن مشکلات ناشی از اختلاف نظر و شناخت را كاهش داد. مطرح شدن بحث مراجعه به رأی و نظر اکثریت از سوی حضرت امام(ره) نیز گویای همین مسئله است که قرار نیست همیشه افراد، هم‌نظر باشند. البته باید سعی کرد با رفتار مناسب و گفتار متین، نظرات دیگران را جلب کرد و حتی مخالفت خود با نظر دیگران را با ملاطفت و ملایمت مطرح کرد.
هوای نفس، سر منشا همه مفاسد
ریشه همه مفاسد عالم، جهل و غفلت یا هوای نفس است. ممكن است برخی افراد واقعا غرض و سوء نیتی نداشته باشند، اما نتوانند حق را بشناسند و در تشخیص‌شان دچار اشتباه بشوند؛ همین الآن باور قلبی برخی از متدینین این است که چاره‌ای جز سازش با آمریکا نداریم و فقط به خاطر احترام به امام(ره) شعارهای تندی كه ایشان علیه آمریکا داد را ادامه دادند؛ اما از نظر آنها واقعیت چیز دیگری است و نمی‌توان با آمریکا مقابله کرد!!
اما عامل دیگری که تأثیر بیشتری در رفتار نادرست افراد دارد، هوای نفس است؛ افرادی به خاطر تنبلی و بی‌حالی دوست ندارند زحمت و دردسر و تهمت‌ها را به جان بخرند یا منافع خود را در خطر می‌بینند؛ لذا تمایلی ندارند كه به حق عمل کنند.
باید از ابتدا مراقب باشیم که هم در تشخیص احکام و وظایف شرعی اشتباه نکنیم و هم خواسته‌های نفسانی پنهان در وجودمان مانع انجام وظایف نشوند. گاهی خواسته‌هایی که در دل افراد پنهان است، موجب می‌شود كه نخواهند در جایی تصمیم درست را اتخاذ کنند و دائم برای کار خود بهانه و توجیه می‌آورند؛ اما ریشه مخالفت با تصمیم درست هوای نفس است.
به عنوان نمونه قصد ما این است که در انتخابات از افراد صالح حمایت کنیم تا دین خدا را یاری کنند؛ اما گاهی نیت قلبی‌مان این است که در کنار یاری دین خدا، ما هم به نوایی برسیم و جایگاهی به دست بیاوریم و با غفلت از اینكه ممكن است رسیدن به منافع شخصی و گروهی برایمان مهمتر از یاری دین شده باشد، دوست داریم مردم، حزب ما را عامل بهبود اوضاع و کارها بدانند! این از دام‌های خطرناک و پنهان است و کمتر کسی می‌تواند خود را از چنین دام‌هایی برهاند.
اگر بخواهیم اوضاع کشور اصلاح شود و انقلاب در مسیر صحیحی پیش برود، باید ابتدا تشخیص خود را درست کنیم تا به شناخت صحیح برسیم و به تهذیب نفس خود برای مقابله با تمایلات شخصی و گروهی بپردازیم، در مرحله بعد هم به دنبال کسانی باشیم که این دو مؤلفه اساسی، یعنی شناخت و تقوا را داشته باشند.
هدف، وسیله را توجیه نمی‌کند
ابتدا باید مسائل اجتماعی برای خود ما حل شود؛  بعد از آن با روشی صحیح برای دیگران نیز روشنگری شود. گاهی انسان تحت تأثیر وساوس شیطانی تصور می‌کند که مطلبی را به عنوان وظیفه شرعی مطرح می‌کند، اما در واقع برای مطرح کردن خود یا منافع دنیوی دیگر است. لذا همه ما باید با هوای نفس مقابله کرده و خودسازی کنیم و این را به یکدیگر هم سفارش کنیم.
هر کسی باید از خود سؤال کند كه آیا در این دو جهت در حدتوان تلاش کرده است یا خیر. شاید کسی که در میدان ت وارد می‌شود، فقط به پیروزی خود می‌اندیشد تا از این طریق قدرت را در دست بگیرد؛ اما آیا وظیفه شرعی ما همین است؟ و آیا از راه‌های مشروع و خداپسند برای رسیدن به این هدف استفاده می‌کنیم، یا ما هم به شیوه‌هایی از قبیل شایعه‌پراكنی و متهم كردن رقیب متوسل می‌شویم؟ آیا از نگاه ما نیز هدف، وسیله را توجیه می‌کند؟
در حالی که رهبری بیشترین اهتمام را نسبت به جوانان مؤمن و انقلابی دارند، بسیاری از این جوانان که مخلصانه می‌خواهند وظیفه خود را انجام دهند و برای انقلاب تلاش می‌کنند، تدریجاً سؤالاتی در‌باره برخی رفتارها و عملكرد رهبری برایشان پیش می‌آید؛ طبیعتاً بسیاری از جوانان شرایط و موقعیت لازم برای مشاهده افق بالاتر را ندارند؛ لذا ممكن است از این نكته غفلت كنند که مثلاً اگر رهبری از برخی افراد حمایت نكنند، مشکل یا خطری بزرگ نظام را تهدید خواهد کرد؛ در واقع رهبر با این كار خود دفع افسد به فاسد کرده است. اما کسانی که افسد را نمی‌توانند ببینند، به فاسد انتقاد می‌کنند؛ این همان خطایی است که برخی از اصحاب امام حسن‌(ع) و سایر ائمه طاهرین هم به آن مبتلا شدند.
نكته‌ای كه باید همه به آن توجه داشته باشیم این است كه باور کنیم بهترین راه برای موفقیت، توسل به اهل‌بیت‌(ع) است؛ توسل هم تنها روضه‌خواندن و‌گریه کردن نیست؛ برای انجام هر کاری اول امام زمان(ع)را یاد کنیم و بر ایشان صلواتی بفرستیم و از ایشان بخواهیم تا دستمان را بگیرند. تجربه‌های متعددی نشان می‌دهد افرادی که چنین توسلاتی داشتند در عمل، مورد عنایت آن حضرت قرار گرفته‌اند.
 بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله) در دیدار با جمعی از
شورای مرکزی جبهه پایداری؛ قم‌؛ 31 / 4 / 1397 . 
زلال بصیرت روزهای پنج‌شنبه منتشر می‌شود.

زلال بصیرت

 راه جلب محبت خدا

      ۱۳۹۸/۰۸/۱۵

بسم الله الرحمن الرحیم

سلسله‌ای از قوانین تکوینی بر زندگی انسان‌ها حکم فرماست که توجه به آنها می‌تواند در پیشرفت انسان و شناخت راه صحیح مؤثر باشد، انسان، بسیاری از این قوانین را می بیند، اما در آن تأمل نمی‌کند و با نگاه توحیدی به آن نظر نمی‌افکند.
انسان نیاز روحی دارد که محبوب واقع شود، هر چه شخصی که انسان را دوست دارد و احترام می‌کند، فرد مهم‌تر و عظیم‌تری باشد، نیاز فرد به او بیشتر تأمین می‌شود و ارزش خود را بالاتر می‌داند.
خداوند این نیاز به محبت و احترام را بیهوده در انسان قرار نداده است.اگر انسان، عظمت رهبر معظم انقلاب را بداند و متوجه شود که ایشان او را به صورت خصوصی دعوت کرده است، چقدر خوشحال می‌شود؟ حال اگر عظمت
امام زمان(عج) را درک کرده و بفهمد که می‌تواند امام زمانش را ملاقات کند، چه حسی می‌یابد؟ از این بالاتر اگر انسان روزی بدون واسطه بتواند خدا را ملاقات کند، حال او چگونه خواهد بود؟ این نیاز به دوست داشتن، حکمت خداست که انسان بتواند با شناخت عظمت و قدر و منزلت خداوند به دنبال این باشد که خداوند او را دوست داشته باشد.
راه آسان برای  جلب محبت خدا
گاهی برخی‌ها میلیاردها دلار خرج می‌کنند که بتوانند محبت مردم و رأی آنها را به دست آورند؛ حال اگر یک کسی بتواند کاری کند که خدا او را دوست بدارد، چقدر ارزش دارد؟ آیا ارزش ندارد که میلیاردها خرج کند، زحمت‌ها بکشد تا خداوند او را دوست بدارد؟ اما خدای متعال از کمال رأفتش آسان‌ترین کارها را برای کسب این محبت قرار داده است. در شرایط عادی، برای کسب سود مادی بیشتر، باید سرمایه بیشتری داشته و زحمت بیشتری کشید و البته احتمال ضرر نیز در آن وجود دارد، اما برای جلب محبت خدا که ارزش آن قابل مقایسه با ارزش‌های مادی نیست، می‌توان با ساده‌ترین کارها و کمترین هزینه‌ها، به نتیجه قطعی رسید. فقط انسان باید بپذیرد که بنده خداست و همه آنچه دارد از آن خداست؛ البته باید به دنبال این اعتقاد، عمل نیز باشد نه اینکه صرفا ادعایی دروغین باشد.
بزرگترین لطفی که خداوند از باب محبت ذاتی‌اش، نسبت به بندگان کرده، این است که بنده‌ای آفریده تا بهترین نعمت‌های او را درک کرده و از بالاترین رحمت‌های الهی بهره ببرد؛ چرا که اگر بندگان رشد نکنند و نتوانند به بالاترین رحمت‌های الهی برسند، آن رحمت‌ها، تحقق عینی پیدا نمی‌کند و البته خداوند نیز برای اینکه بنده به این نعمت‌ها و رحمت ها برسد، ساده‌ترین راه را قرار داده است و آن بندگی است. در مسیر بندگی نیز هیچ چیزی که از طاقت انسان فراتر باشد، از او نمی‌خواهد.
راه بندگی کردن
 اولین قدم این است که انسان بفهمد بنده است و باید بندگی کند؛ اما چگونه باید بندگی کند؟ خداوند که قرار نیست هر روز به او وظایف روزانه مربوط به آن روز و طبق شرایط را بیان کند؛ پس چگونه راه اطاعت و بندگی را بیابد؟ اینجاست که پای شناخت به میان می‌آید؛ انسان با شناخت می‌تواند حق را از باطل تمییز داده و وظیفه را تشخیص دهد.
آنچه که عقل می‌فهمد، همان برای ما حجت است، اما در مواردی نیز عقل به خوبی همه مسائل را درک نمی‌کند و خداوند از باب لطف و رحمتش پیامبران را قرار داده تا راه صحیح را به انسان نشان دهند.
رشد تدریجی انسان و برخورداری تدریجی وی از نعمت‌های دنیوی سبب می‌شود تا بهتر بتواند قدر نعمت‌های الهی را بداند؛ چه بسا اگر خداوند از ابتدا همه نعمت‌ها را به انسان بدهد، انسان قدردان نباشد.
در زندگی اجتماعی هر کسی مسئولیتی را بر عهده می‌گیرد، ارزشمندترین کارهایی که در این عالم قابل تصور است، کاری است که در راستای هدف خداوند از خلقت صورت بگیرد؛ این کار، هرگز قابل مقایسه با کارهای دیگر نیست.
سخنرانی آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله) در مراسم افتتاحیه
 سال تحصیلی 99-98 حوزه علمیه معصومیه؛ قم؛ 1/ 7 / 1398 .

تخصصی شدن حوزه، نیاز ضروری امروز جامعه

(زلال بصیرت)

  ۱۳۹۸/۰۸/۲۲

توجه داشتن به وجود كمبودها و وم رفع آنها، توفیقی الهی است، بنده به خاطر دارم در اوایل طلبگی كه مصادف با زمان پهلوی دوم بود و سخت‌گیری‌ها نسبت به حوزه كاهش یافته بود، ساعت‌ها فكر می‌كردم كه برای خدمت به مردم چه كاری از دست ما ساخته است، اما چیزی به ذهنم نمی‌رسید! چون اصلاً زمینه‌ای برای بسیاری از كارها فراهم نبود و هیچ امیدی برای خدمت به مردم وجود نداشت؛ اما به بركت انقلاب زمینه خدمت فراهم شده است.

عدم توجه به كمبود‌ها و رضایت به وضع موجود سبب ركود می‌شود، البته باید دانست كه پدیده‌های اجتماعی- ‌‌اعم از مطلوب و نامطلوب-تك عاملی نیستند و عوامل مختلفی در ایجاد آنها نقش دارد. امروز احساس می‌كنیم که این آفت بزرگ در حوزه‌ها وجود دارد كه انگیزه قوی و تحرك لازم برای تحصیل و تحقیق كم است، اما نمی‌توان یك عامل را منشأ این مشكل دانست؛ بلكه مجموعه‌ای از عوامل سبب پیدایش چنین آفتی شده است.
عوامل کاهش تحرک علمی در حوزه
 زمانی خود من در شبانه‌روز فقط دو ساعت برای انجام كارهای ضروری و واجبات و پنج ساعت برای استراحت فرصت داشتم و بقیه وقتم را در حال تحصیل، مطالعه یا مباحثه بودم؛ از برخی بزرگان هم نقل شده كه در گذشته برخی از طلاب و علما بیش از این هم فعالیت داشته‌اند. اما در شرایط امروزی وضعیت طلاب تغییر كرده است.
یكی از عوامل كم شدن مدت زمان تحصیل و مطالعه، پیشرفت تكنولوژی است. تكنولوژی و ابزار جدید با همه فوایدی كه دارد، بخش زیادی از وقت افراد را به خود اختصاص داده و تماشای برنامه‌های مختلف تلویزیون و سرگرمی‌های جدیدی كه در كامپیوترها و گوشی‌های موبایل وجود دارد، آنها را به آفتی برای تحصیل و مطالعه تبدیل كرده است.
تغییر شرایط ساده زندگی گذشته به شرایط زندگی در عصر حاضر یكی دیگر از عوامل كم شدن میزان وقت مطالعه و تحقیق است. در گذشته زندگی‌ غالب مردم بسیار ساده بود؛ اما امروز علی‌رغم وجود گرانی‌های آزاردهنده، زندگی اغلب مردم نسبت به گذشته پرزرق و برق‌تر شده است؛ البته شرایط كنونی جامعه چنین ایجاب می‌كند و نمی‌توان آن را عیب دانست.
اما جای شكرگزاری است كه با بهبود شرایط زندگی و افزایش امكانات، زمینه برای علم‌آموزی و پیشرفت بیشتر فراهم شده است؛ ولی همین تغییر شرایط، مشكلاتی را برای سرپرست خانواده به وجود آورده و او باید برای تأمین نیازهای ضروری زندگی خود و خانواده‌اش، ذهن و وقت خود را صرف كسب درآمد بیشتر كند.
صرف كردن وقت برای كسب درآمد بیشتر جهت تأمین مخارج ضروری زندگی، نه تنها قابل سرزنش نیست، بلكه لازم است؛ اما اگر از حد متعارف بگذرد، تبدیل به آفت می‌شود. این آفت زمانی خطرناک‌تر است که کسی بخواهد با تحصیل و پیشرفت علوم دینی، کسب درآمد بیشتری داشته باشد.
ضعف انگیزه از دیگر عوامل تنبلی و سستی برای تحصیل و تحقیق علوم دینی است. اگر در کنار پیشرفت تکنولوژی، رشد اخلاقی نیز وجود داشته باشد، علاوه‌بر پیشرفت بهتر، تهدیدها نیز به فرصت تبدیل می‌شود؛ بنابراین باید برای ایجاد انگیزه در طلاب تلاش کرد.
افزایش زمینه رشد به برکت انقلاب
 این دنیا محل آزمایش و امتحان‌های الهی است. امروزه با ابزار موجود، بیش از گذشته زمینه برای رشد فراهم است‌؛ در مقابل نیز عوامل فساد و دسترسی به ابزار آن بسیار بیشتر شده تا زمینه امتحان الهی فراهم شود؛ در نتیجه هر چند امتحانات دشوارتر شده، اما سربلندی در آزمون‌های سخت‌تر، رشد بیشتری به دنبال دارد.
به برکت انقلاب زمینه رشد بیشتر فراهم شده است، در چنین شرایطی ما باید ببینیم چه وظیفه‌ای داریم و چه کاری می‌توانیم انجام دهیم که دین، بهتر ترویج شده و زمینه سربلندی در امتحانات الهی و در نتیجه رشد بیشتر برای انسان‌ها فراهم شود.
نکته بسیار مهمی که از آن غفلت شده این است ‌‌که در برنامه‌ریزی‌ها غالبا از تجربه‌های موفق گذشته استفاده می‌شود؛ ‌اما  کمتر به آینده و شرایط متفاوت آن نسبت به گذشته توجه می‌شود.
تاثیر منفی تکنولوژی‌های جدید برعقاید و رفتارهای نسل جدید
 شرایط نسل‌های گذشته با نسل‌های آتی قابل مقایسه نیست، در گذشته هرگز زمینه گناه، این چنین وسعت نداشت؛ از سوی دیگر در خانواده‌های متدین، زمینه آشنایی با دین فراهم بود. اما امروز، وضعیت به گونه دیگری است و عوامل مختلف اجتماعی، از جمله پیشرفت تکنولوژی نسل جدید را به سمت دیگری سوق می‌دهد.
امروز بسیاری از کودکان به کامپیوتر و ابزارهای ارتباطی و سرگرمی‌های جدید دسترسی دارند و علاقه وافر آنها به این ابزار موجب می‌شود كه ساعت‌ها وقت خود را صرف آنها کنند؛ اما علاقه‌ای به خواندن نماز ندارند. امروز زمینه‌های فساد خیلی بیش از گذشته است؛ عواملی که سبب فساد در اعتقادات، ارزش‌ها و رفتار‌ها می‌شود.
از سؤالاتی که به دست ما می‌رسد معلوم می‌شود که شبهات بسیار جدی در زمینه‌های فكری و اعتقادی برای مردم مطرح است؛ امروز عده‌ای در اصل وجود خدا تردید کرده‌اند؛ با این وجود نمی‌توان فقط به تجارب گذشته و رویه سنتی حوزه اکتفا کرد؛ امروز نیازها و در نتیجه تکالیف جدیدی به وجود آمده که باید به آنها توجه کرد.
ضرورت متخصص‌پروری در حوزه
 باید مسئله تخصص و متخصص‌پروری در حوزه مطرح و فراگیر شود؛ یعنی سلسله‌ای از درس‌های عمومی که نیازهای اولیه دینی را در زمینه‌های مختلف تأمین می‌کند در نظر گرفته شود و بعد از آن فراگیری این دروس، طلاب در رشته‌های تخصصی مشغول به تحصیل شوند.
همچنانکه در گذشته یک حکیم‌باشی در همه زمینه‌ها و برای همه امراض نظر می‌داد، اما امروز برای هر اندامی چند رشته تخصصی وجود دارد، در شرایط كنونی نیز نمی‌توان تمام علوم دینی را با روش‌های سنتی و متداول حوزه تبیین کرد، بلكه باید برای هر زمینه‌ای تخصص جداگانه‌ای در نظرگرفته شود.
بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله)
در مراسم تجلیل از اساتید برتر مؤسسه امام خمینی(ره)؛ قم؛ 98/2/3

بسم الله الرحمن الرحیم
اگر پذیرفتیم که ارزش‌ها باید بر اساس واقعیات، تعیین شوند و رأی و نظر دیگران نمی‌تواند ملاک ارزش باشد و پذیرفتیم که این عالم برای هدفی خلق شده است، در این صورت هر چه ما را به آن هدف نزدیک‌تر کند، مطلوب و آنچه مانع رسیدن به هدف شود، نامطلوب خواهد بود. بنابراین هر چیزی که انسان را به کمال نهایی برساند مطلوب و آنچه او را از رسیدن به کمال بازدارد نامطلوب است.
انسان‌ها برای رسیدن به کمال نیازمند زندگی اجتماعی هستند، فعالیت‌های هر فرد در زندگی اجتماعی می‌تواند نفعی برای دیگران نیز داشته باشد و در مقابل، دیگران نیز فعالیت‌هایی دارند که به نفع وی است؛ بنابراین زندگی اجتماعی برای تکامل بشر ضروری است.
تفاوت‌های مرد و زن در بقاء نسل
 تقریبا این کلیات مورد اتفاق همه اندیشمندان است، اما در فروع اختلافات زیادی وجود دارد، در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا همه انسان‌ها می‌توانند به یک شیوه به هم خدمت کنند؟ به عنوان نمونه برای بقاء نسل و جامعه، همه انسان‌ها در این جهت مساوی‌اند و همه می‌توانند یک نقش داشته باشند یا برخی باید یک نقش داشته باشند و برخی نقشی دیگر؟ آیا نقشی که مرد در بقاء انسان دارد با نقشی که زن دارد، یکسان است؟
بقاء نسل، یک نیاز ضروری و اولیه است، اما در همین امر انسان‌ها یکسان نیستند؛ نقش مرد در این امر، محدود و لحظه‌ای است، اما زن نقشی طولانی‌تر دارد  و به طور متوسط حداقل تا سه سال در این زمینه بار سنگین ماجرا را به دوش می‌کشد. بنابراین نقش زن و مرد درخصوص بقاء نسل قابل مقایسه نیست و طبیعتا تحمل این سختی‌ها و تکالیف باید در حقوق زن تأثیرگذار باشد. این حقوق، همان است که در اسلام برای زن با عنوان نفقه در نظر گرفته شده است. اسلام می‌گوید این زن نباید دغدغه‌ای در مورد خوراک و پوشاک و محل زندگی و. داشته باشد بلکه این تکلیف بر عهده مرد گذاشته شده است.
امروز در قوانین جهانی، تنها مکتبی که وظیفه تأمین معیشت زندگی را بر عهده مرد گذاشته اسلام است، این تکلیف مرد نه فقط در هنگام بارداری و زایمان زن، بلکه از ابتدای ازدواج است، و حتی اگر زن نیز درآمد و اموالی داشته باشد، هیچ وظیفه‌ای نسبت به خرج کردن آن برای خانواده ندارد.
دست حکمت الهی، از نظر روحی نیز زن و مرد را متفاوت قرار داده است، اینکه زن بتواند با نهایت مهربانی بسیاری از محدودیت‌ها را تحمل کرده و از آسایش خود کم کند تا فرزند را بپروراند، نیاز به عامل درونی محبت دارد که خداوند آن را در زن قرار داده و کفه احساسات را در وی سنگین‌تر کرده است. طبیعتا وقتی کفه عواطف در زن بیشتر شد، سبب می‌شود تا کفه کارهای فکری و علمی ضعیف شود؛ لذا نمی‌توان از زن انتظار داشت که در عین داشتن این احساسات و عواطف فوق‌العاده، مانند مرد به مطالعه و تحقیق بپردازد و حتی کارهای سنگین و صنعتی را نیز بر عهده بگیرد.
این البته بدان معنا نیست که زن قدرت فکری نداشته باشد، بلکه نباید با توجه به ‌اشتغال زن به امور دیگری که فقط شخص وی قادر به انجام آن است، از او انتظار کارهای دیگر داشت. ‌اشتغال زن به این امور اختصاصی، سبب شده تا زن نتواند به اندازه مرد در امور علمی و فکری ورود کند.
بر اساس آنچه گفته شد، از یک طرف تکالیفی وجود دارد که تنها از یک سنخ افراد بر می‌آید و باید در قانون دیده شود و از طرف دیگر در مقابل آن تکالیف، حقوقی متناسب با آن باید برای افراد قرار داده شود.
تساوی زن و مرد در کمال‌یابی و انسانیت
 زن دو نوع نقش دارد؛ نقشی مختص به خود که غیر زن نمی‌تواند آن را ایفا کند و آن بقاء نسل جامعه انسانی است؛ اما نقش‌های مشترکی نیز وجود دارد که زن می‌تواند آنها را نیز مانند مرد ایفا کند؛ البته اگر این دو نقش با هم تزاحم پیدا کنند، طبیعتا عقل، اولویت را به نقش‌هایی می‌دهد که تنها از وی ساخته است.
زن در اصل انسانیت و رسیدن به کمال، با مرد مشترک است. لذا تعبیراتی که پیامبر اکرم‌(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اهل‌بیت‌(ع) درباره حضرت زهرا(س) دارند، بسیار بزرگ است. چه کسی می‌تواند بگوید مقام یکی از ائمه‌ نزد خداوند، بالاتر از مقام حضرت زهرا(س) بوده است؟ پس مرد یا زن بودن، تأثیری در امکان رسیدن به کمال ندارد.
خداوند حضرت مریم(س) و همسر فرعون را الگویی برای همه مردان عالم نیز قرار داده است، اگر زن در انسانیت کمتر از مرد بود، چگونه ایشان الگوی انسان‌های عالم می‌شدند؟
تعیین حقوق و تکالیف زن و مرد براساس نقش و توانایی آنها
 هر چند زن و مرد در انسانیت شریک هستند، اما تقسیم‌کاری که مرتبط با ویژگی‌های تکوینی افراد است موجب می‌شود تا در حقوق و تکالیف تفاوت‌هایی داشته باشند، نقش اختصاصی زن در حیات و بقاء انسان را نمی‌توان نادیده گرفت و از طرفی مرد تأمین زندگی و معیشت همسر و فرزندان را برعهده ‌دارد. مرد به خاطر مسئولیتی که عهده‌دار می‌شود، باید بیش از زن توان کار و کسب درآمد داشته باشد و لذا ن از نظر بدنی ظریف‌ترند و مردان قدرت بدنی بیشتری دارند و همین مسئله سرّ نحوه تقسیم ارث برای مرد و زن نیز هست، چرا که مرد برای تحمل هزینه‌های زندگی، نیاز بیشتری به مال دارد و باید قوانین به گونه‌ای باشد که از نظر مالی، مرد بتواند از پس هزینه‌های زندگی برآید؛ در حالی که زن تکلیفی برای هزینه همان ارثی که می‌برد برای دیگران ندارد.
حقوق و تکالیف باید بر اساس ارتباط زندگی هر موجود با کمال نهایی او تعیین شود، هر چه به رسیدن وی به کمال کمک کند، همان حق اوست؛ البته حق و تکلیف، با هم متناسب و متعادل بوده و به یک معنا نسبی هستند.
بعد از دوره رنسانس، دین از عرصه اجتماع کنار نهاده شد، بعد از انقلاب اسلامی قرار بود احکام اسلام در کشور ما جاری شود و البته در بسیاری از بخش‌ها نیز چنین شد؛ اما شخص امام(ره) نیز فرمود: هنوز بوئی از اسلام آمده است؛ لذا نه ایشان توقع داشت که همه احکام اسلام مو به مو به سرعت در جامعه جاری شود و نه شرایط آن فراهم بود. به مرور بر اثر شرایط اجتماعی، مسائل فرهنگی هم دچار نوسانات زیادی شد؛ گاه مسائل اقتصادی، جلب توجه کرده است و گاهی هم مسائل روانی.
در همه اجتماعات انسانی، غالبا مردها- به خاطر قدرت بدنی بیشتر- به زن‌ها ظلم کرده‌اند و حقوق زن‌ها در هیچ جامعه و دوره‌ای کاملا رعایت نشده است. همین امر سبب شده تا زن در مقابل مرد احساس تحقیرشدگی کند و عکس‌العمل روانی او این باشد که به فکر انتقام بیفتد. برخی ن حداقل منتظر بهانه‌ای هستند که به گمان خودشان، حقوقشان را بازپس بگیرند.
فضای مجازی، تخریبگر روابط خانواده‌ها
 از سوی دیگر، دشمنان اسلام نیز فهمیده‌اند که بهترین روش برای نفوذ در نظام اسلامی و تضعیف آن، ایجاد اختلاف بین زن و مرد است؛ این در حالی است که اولین جایی که دو انسان با هم پیوند برقرار می‌کنند، خانواده است. اگر در این خانواده زن گمان کند که مورد ظلم قرار می‌گیرد، پایه خانواده سست می‌شود و در صدد انتقام برمی‌آید یا حداقل در دلش آن محبت صاف و زلال نسبت به مرد وجود نخواهد داشت. ضمیمه شدن شبهات دشمنان نیز سبب می‌شود این بدبینی بیشتر شود؛ به گونه‌ای که کمتر کسی در جامعه ما یافت می‌شود که تحت تأثیر این شایعات و شبهات واقع نشده باشد.
باید بپذیریم که با گسترش فضای مجازی، فرهنگ انسانی رو به ضعف نهاده است و حتی روابط بین زن و مرد در خانواده‌ها نیز سست‌تر شده است. در بسیاری از خانواده‌ها ملاحظه می‌شود که زن با گوشی خودش مشغول است و مرد نیز همین طور و گویا رابطه‌ای با هم ندارند! رابطه بچه‌ها با پدرها و مادرها نیز کم‌رنگ‌تر شده و دشمنان نیز از علاقه بچه‌ها استفاده کرده و زهر خودشان را تزریق می‌کنند. حال اگر این وضع ادامه پیدا کند، به کجا ختم خواهد شد؟
عامل اصلی که می‌تواند با همه فسادها، به‌خصوص در زمینه شبهات مقابله کند، تعلیم و تربیت صحیح است. هر قدر بتوان نهاد آموزش و پرورش را اصلاح کرد و مربیان فهیم، دانا و کارآمد در آن بیشتر تلاش کنند، آینده روشن‌تر خواهد بود؛ وگرنه باید برای نسل‌های آینده ‌نگران باشیم که شیطان خواب‌های آشفته‌ای برای ما دیده است.
سخنرانی آیت‌الله مصباح یزدی (دام‌ظله) در دیدار با جمعی از بانوان فرهیخته مشهد،97/12/3

زلال بصیرت

تخصصی شدن حوزه، نیاز ضروری امروز جامعه

  ۱۳۹۸/۰۸/۲۲

بسم الله الرحمن الرحیم

توجه داشتن به وجود كمبودها و وم رفع آنها، توفیقی الهی است، بنده به خاطر دارم در اوایل طلبگی كه مصادف با زمان پهلوی دوم بود و سخت‌گیری‌ها نسبت به حوزه كاهش یافته بود، ساعت‌ها فكر می‌كردم كه برای خدمت به مردم چه كاری از دست ما ساخته است، اما چیزی به ذهنم نمی‌رسید! چون اصلاً زمینه‌ای برای بسیاری از كارها فراهم نبود و هیچ امیدی برای خدمت به مردم وجود نداشت؛ اما به بركت انقلاب زمینه خدمت فراهم شده است.

عدم توجه به كمبود‌ها و رضایت به وضع موجود سبب ركود می‌شود، البته باید دانست كه پدیده‌های اجتماعی- ‌‌اعم از مطلوب و نامطلوب-تك عاملی نیستند و عوامل مختلفی در ایجاد آنها نقش دارد. امروز احساس می‌كنیم که این آفت بزرگ در حوزه‌ها وجود دارد كه انگیزه قوی و تحرك لازم برای تحصیل و تحقیق كم است، اما نمی‌توان یك عامل را منشأ این مشكل دانست؛ بلكه مجموعه‌ای از عوامل سبب پیدایش چنین آفتی شده است.
عوامل کاهش تحرک علمی در حوزه
 زمانی خود من در شبانه‌روز فقط دو ساعت برای انجام كارهای ضروری و واجبات و پنج ساعت برای استراحت فرصت داشتم و بقیه وقتم را در حال تحصیل، مطالعه یا مباحثه بودم؛ از برخی بزرگان هم نقل شده كه در گذشته برخی از طلاب و علما بیش از این هم فعالیت داشته‌اند. اما در شرایط امروزی وضعیت طلاب تغییر كرده است.
یكی از عوامل كم شدن مدت زمان تحصیل و مطالعه، پیشرفت تكنولوژی است. تكنولوژی و ابزار جدید با همه فوایدی كه دارد، بخش زیادی از وقت افراد را به خود اختصاص داده و تماشای برنامه‌های مختلف تلویزیون و سرگرمی‌های جدیدی كه در كامپیوترها و گوشی‌های موبایل وجود دارد، آنها را به آفتی برای تحصیل و مطالعه تبدیل كرده است.
تغییر شرایط ساده زندگی گذشته به شرایط زندگی در عصر حاضر یكی دیگر از عوامل كم شدن میزان وقت مطالعه و تحقیق است. در گذشته زندگی‌ غالب مردم بسیار ساده بود؛ اما امروز علی‌رغم وجود گرانی‌های آزاردهنده، زندگی اغلب مردم نسبت به گذشته پرزرق و برق‌تر شده است؛ البته شرایط كنونی جامعه چنین ایجاب می‌كند و نمی‌توان آن را عیب دانست.
اما جای شكرگزاری است كه با بهبود شرایط زندگی و افزایش امكانات، زمینه برای علم‌آموزی و پیشرفت بیشتر فراهم شده است؛ ولی همین تغییر شرایط، مشكلاتی را برای سرپرست خانواده به وجود آورده و او باید برای تأمین نیازهای ضروری زندگی خود و خانواده‌اش، ذهن و وقت خود را صرف كسب درآمد بیشتر كند.
صرف كردن وقت برای كسب درآمد بیشتر جهت تأمین مخارج ضروری زندگی، نه تنها قابل سرزنش نیست، بلكه لازم است؛ اما اگر از حد متعارف بگذرد، تبدیل به آفت می‌شود. این آفت زمانی خطرناک‌تر است که کسی بخواهد با تحصیل و پیشرفت علوم دینی، کسب درآمد بیشتری داشته باشد.
ضعف انگیزه از دیگر عوامل تنبلی و سستی برای تحصیل و تحقیق علوم دینی است. اگر در کنار پیشرفت تکنولوژی، رشد اخلاقی نیز وجود داشته باشد، علاوه‌بر پیشرفت بهتر، تهدیدها نیز به فرصت تبدیل می‌شود؛ بنابراین باید برای ایجاد انگیزه در طلاب تلاش کرد.
افزایش زمینه رشد به برکت انقلاب
 این دنیا محل آزمایش و امتحان‌های الهی است. امروزه با ابزار موجود، بیش از گذشته زمینه برای رشد فراهم است‌؛ در مقابل نیز عوامل فساد و دسترسی به ابزار آن بسیار بیشتر شده تا زمینه امتحان الهی فراهم شود؛ در نتیجه هر چند امتحانات دشوارتر شده، اما سربلندی در آزمون‌های سخت‌تر، رشد بیشتری به دنبال دارد.
به برکت انقلاب زمینه رشد بیشتر فراهم شده است، در چنین شرایطی ما باید ببینیم چه وظیفه‌ای داریم و چه کاری می‌توانیم انجام دهیم که دین، بهتر ترویج شده و زمینه سربلندی در امتحانات الهی و در نتیجه رشد بیشتر برای انسان‌ها فراهم شود.
نکته بسیار مهمی که از آن غفلت شده این است ‌‌که در برنامه‌ریزی‌ها غالبا از تجربه‌های موفق گذشته استفاده می‌شود؛ ‌اما  کمتر به آینده و شرایط متفاوت آن نسبت به گذشته توجه می‌شود.
تاثیر منفی تکنولوژی‌های جدید برعقاید و رفتارهای نسل جدید
 شرایط نسل‌های گذشته با نسل‌های آتی قابل مقایسه نیست، در گذشته هرگز زمینه گناه، این چنین وسعت نداشت؛ از سوی دیگر در خانواده‌های متدین، زمینه آشنایی با دین فراهم بود. اما امروز، وضعیت به گونه دیگری است و عوامل مختلف اجتماعی، از جمله پیشرفت تکنولوژی نسل جدید را به سمت دیگری سوق می‌دهد.
امروز بسیاری از کودکان به کامپیوتر و ابزارهای ارتباطی و سرگرمی‌های جدید دسترسی دارند و علاقه وافر آنها به این ابزار موجب می‌شود كه ساعت‌ها وقت خود را صرف آنها کنند؛ اما علاقه‌ای به خواندن نماز ندارند. امروز زمینه‌های فساد خیلی بیش از گذشته است؛ عواملی که سبب فساد در اعتقادات، ارزش‌ها و رفتار‌ها می‌شود.
از سؤالاتی که به دست ما می‌رسد معلوم می‌شود که شبهات بسیار جدی در زمینه‌های فكری و اعتقادی برای مردم مطرح است؛ امروز عده‌ای در اصل وجود خدا تردید کرده‌اند؛ با این وجود نمی‌توان فقط به تجارب گذشته و رویه سنتی حوزه اکتفا کرد؛ امروز نیازها و در نتیجه تکالیف جدیدی به وجود آمده که باید به آنها توجه کرد.
ضرورت متخصص‌پروری در حوزه
 باید مسئله تخصص و متخصص‌پروری در حوزه مطرح و فراگیر شود؛ یعنی سلسله‌ای از درس‌های عمومی که نیازهای اولیه دینی را در زمینه‌های مختلف تأمین می‌کند در نظر گرفته شود و بعد از آن فراگیری این دروس، طلاب در رشته‌های تخصصی مشغول به تحصیل شوند.
همچنانکه در گذشته یک حکیم‌باشی در همه زمینه‌ها و برای همه امراض نظر می‌داد، اما امروز برای هر اندامی چند رشته تخصصی وجود دارد، در شرایط كنونی نیز نمی‌توان تمام علوم دینی را با روش‌های سنتی و متداول حوزه تبیین کرد، بلكه باید برای هر زمینه‌ای تخصص جداگانه‌ای در نظرگرفته شود.
بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله)
در مراسم تجلیل از اساتید برتر مؤسسه امام خمینی(ره)؛ قم؛ 98/2/3

   ۱۳۹۸/۱۲/۰۷

  بسم الله الرحمن الرحیم
  شاید برای عده‌ای سؤال باشد که چرا باید در ارتش، نهاد عقیدتی ی وجود داشته باشد، بالاتر از این حتی در ذهن بسیاری از تمداران این سؤال مطرح است که وجود مقامی در كشور بالاتر از سایر مقامات، به عنوان مرجع دینی چه ضرورتی دارد که در قانون اساسی ذکر شده است؟ مگر دموکراسی نیست؟! مردم به هر کس خواستند، رأی می‌دهند؛ رهبری یک فقیه در رأس حكومت برای چیست؟! این شبهه در عمق دل بسیاری از تمداران ما وجود دارد و اگر می‌بینیم برخی از آنها در عمل التزامی به فرمایشات رهبری ندارند، به خاطر عدم باور آنها نسبت به این جایگاه است.
دین و معنویات، عامل شکل گیری و تداوم انقلاب
کسانی که چنین سؤالی در ذهنشان وجود دارد، از نکته اصلی غافلند که روح این انقلاب، دین است؛ مردم از همه چیز خودشان گذشتند و انقلاب کردند تا لت کلمهًْ‌الله هی العلیا». مردم فقر و گرفتاری، صف‌های نفت در زمستان‌های سرد، نبود مایحتاج ضروری و بسیاری از مشكلات را تحمل کردند و خم به ابرو نیاوردند، چون هدف اصلی‌شان دین بود. در ابتدای پیروزی انقلاب آنچنان روح معنوی در جامعه نفوذ کرده بود که حتی مهریه‌های نوعروسان، حفظ قرآن و امور معنوی شده بود.
چه بسیار مادرانی که خودشان فرزندانشان را راهی جبهه‌ها کردند؛ مادران شهیدی که هنوز هم سعی می‌کنند به خاطر شهادت فرزندشان ‌اشک نریزند. آیا آموزش نظامی می‌تواند چنین روحیه‌ای در مردم به وجود بیاورد؟ باید توجه داشت كه هم علت محدثه (ایجادکننده) انقلاب، معنویات بود، هم علت مبقیه (نگه‌دارنده) آن همین روحیه است. لذا برای بقاء این انقلاب، باید این عامل را تقویت کرد. ارتش و قوای نظامی ما در صورتی ارزشمند است که روح دین در آن وجود داشته باشد. سرّ پیروزی مردم پا بر قوی‌ترین ارتش منطقه هم همین عامل ایمان بود.
شیطان همیشه با اموری که سبب سعادت انسان‌ها می‌شود، دشمنی می‌کند،نسلی که تربیت می‌شود، قبل از آموزش نظامی، باید آموزش دینی ببیند و برای انجام وظیفه دینی به دنبال آموزش نظامی برود؛ در چنین صورتی نهاد دفاعی شکست‌ناپذیر خواهد بود؛ اما اگر هدف اصلی نیروهای مسلح صرفاً داشتن یک شغل و درآمد باشد، تفاوتی با نیروهای مسلح دیگر کشورها نخواهد داشت.
اگر هدف، دین نباشد و نیت اصلی افراد صرفاً امور مادی و حتی دفاع از خاک باشد، ما با طرف بعثی در جنگ هشت‌‌ساله چه تفاوتی داشتیم؟! او هم برای كسب منافع مادی و در جهت منافع وطن خود به میدان آمده بود! یعنی کشته‌های بعثی با شهدای ما فرقی ندارند؟! آری، کشته شدن برای میهن اسلامی ‌که خاک آن به خاطر برقراری نظام اسلامی در آن ارزشمند شده، مطلوب است؛ اما اگر فدا كردن جان صرفاً برای خاک باشد، ارزش خاصی ندارد؛ آن هم خاکی که مرزهای آن امری اعتباری و قراردادی است و خود انسان هم نقشی در به دنیا آمدن خود در آن ندارد.
اعتقاد به دین، منشا عزت و قدرت کشور
اگر این روحیه دینی را در خودمان تقویت کردیم و جوانانی که برای خدمت در نیروهای مسلح استخدام می‌شوند یا دوره خدمت سربازی را می‌گذرانند نیز با این روحیه تربیت شدند، هیچ نگرانی نباید داشته باشیم؛ حتی گرانی، سختی و کمی ارزاق هم نمی‌تواند آنها را از هدفشان دور کند و پیروزی را از آنها بگیرد.
عامل اصلی عزت، پیروزی و افتخارات کشور اعتقاد به دین است. اگر این حقیقت را مدنظر نداشته باشیم، از اینکه به خاطر تحریم‌ها، گرانی و تورم در کشور زیاد شود، می‌ترسیم و نتیجه می‌گیریم که باید سازش کنیم تا تحریم‌ها رفع شود؛ البته این وعده رفع تحریم نیز دروغین است؛‌اما كسانی كه چنین روحیه‌ای دارند علیرغم افزایش تحریم‌ها دست از این رویه برنمی‌دارند. در حالی‌كه کسی مانند رهبر انقلاب که مسائل را با نور الهی می‌دید، فرمود به این مذاکرات امیدی ندارم، هر چند با آن مخالفت نمی‌کنم.
البته دیدیم که برای چندمین مرتبه ثابت شد كه آمریکا به هیچ وجه قابل اعتماد نیست. با این وجود آیا باز هم می‌توانیم به آنها یا به اروپایی‌ها اعتماد کنیم؟! این مصداق همان ضرب‌المثل سگ زرد، برادر شغال» است. همه آنها یک هدف دارند؛ فقط شكل حقه‌بازی‌های آنها تفاوت دارد؛ آیا باز هم باید فریب آنها را بخوریم؟! با چه منطقی می‌توان این امر را توجیه کرد؟!
وظیفه مردم انقلابی، تربیت اعتقادی نسل آینده
ایشان آنچه را که ما نمی‌توانیم ببینیم، می‌بیند. سنت‌های الهی نقض نمی‌شود؛ اگر دنبال هوای نفس رفتیم، ایمان از بین می‌رود؛ یعنی همان عامل عزت و اقتدار و موفقیت‌ها را از دست می‌دهیم؛ اما اگر به دنبال کسب رضای الهی بودیم، خداوند نیز نصرتش را شامل حالمان می‌کند. از این‌رو یکی از مهم‌ترین وظایفی که بر عهده مردم انقلابی است، تربیت نسل آینده بر اساس اعتقادات قوی و صحیح است؛ اعتقاد واقعی به خدا و نصرت‌های الهی. اگر این اعتقاد نباشد، حداكثر به این نتیجه می‌رسیم که باید از آمریکا و اروپا قوی‌تر باشیم تا خودمان را حفظ کنیم؛ اما کسی که به خدا اعتماد دارد می‌داند كه اگر در راه خدا کم نگذارد، حتی با دست خالی در مقابل تمام دنیا پیروز می‌شود.
سخنرانی آیت‌الله مصباح یزدی (دام‌ظله) در دیدار با جمعی
 از اساتید عقیدتی ی و کارکنان وزارت دفاع؛ قم؛ 9 / 12 / 1397 .

بسم الله الرحمن الرحیم
خدا را شکر می‌کنیم که در زمانی زندگی می‌کنیم که بعد از 1400 سال، نظام اسلامی مقتدری در چنین کشوری برقرار است. این نظام به عنوان نمونه‌ای در دنیا ثبت شد و نشان داد یک نظام اسلامی مقتدر نه تنها می‌تواند جامعه را اداره کند، بلکه ثابت خواهد شد که تنها راهی است که می‌تواند سعادت دنیا و آخرت را برای بشر تأمین کند.
خداوند متعال بعد از رحلت حضرت امام(ره) جانشین شایسته‌ای را نصیب ما کرد که امروز مایه افتخار ایران زمین است؛ خداوند رهبری با ویژگی‌های ممتاز و منحصر به فرد برای ما قرار‌داده است. باید بر خود ببالیم در دنیایی که برخی مردم کشورها، از  رهبران خود نفرت دارند – و آنها را مایه ننگ می‌دانند – رهبری داریم که حتی کشورهای دیگر و مردمی در اقصی نقاط عالم افتخار خود می‌دانند که تابع این رهبر باشند. هر قدر در‌باره عظمت این نعمت فکر کنیم، نمی‌توانیم حق آن را ادا کنیم.
وجود یارانی که بازوی رهبری باشند و منویات ایشان را محقق کنند، از دیگر نعمت‌های الهی است. سیر حرکت در هر کدام از ارکان رشدِ امنیت، فرهنگ، اقتصاد و سایر ارکان، مجموعا صعودی بوده است و برآیند کلی نظام، برآیند مثبت و رو به بالا است.
عوامل فساد زا
 امروز – همان‌گونه که بزرگان ما در مواقع مختلف تأکید کرده اند،-  بزرگترین وظیفه ما مبارزه با فسادهاست؛ البته فساد انواعی دارد.
ریشه همه فسادها به دوعامل اصلی بر‌می‌گردد،عامل اول اینکه کسانی – حتی اگر قصد برخورد با فساد را داشته باشند- راه آن را ندانند و جهل داشته باشند؛ اما عامل دوم و بزرگتر این است که عده‌ای بدانند، اما نخواهند؛ یعنی وقتی می‌بینند اگر قرار باشد به وظایف خود عمل کنند، باید قید برخی از منافع خود را بزنند، به وظیفه عمل نمی‌کنند. بنابراین برای برخورد با ریشه اصلی فسادها، باید با این دو عامل مقابله کرد.
برخورد با جهل و هوای نفس وظیفه اصلی انبیای الهی است.یعلمهم و بزکیهم» که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید، همان از بین بردن جهل و تربیت افراد است؛ یعنی مقابله با جهل و هوای نفس. به عبارت بهتر، مردم علاوه بر اینکه باید حق را بیاموزند، باید به گونه‌ای تربیت شوند که به وظایف خود توجه داشته باشند.
به برکت تدبیرهای رهبر معظم انقلاب، حرکت‌های خوبی در هر دو جهت انجام گرفته است، اینها مانند میوه‌هایی است که خداوند به دست ایشان غرس کرده است؛ شاید در عالم، رهبری این چنین که تدبیر جامع، به موقع و با سعه صدر داشته باشد، وجود نداشته باشد، بلکه حتی می‌توان گفت کسی که بتوان او را با رهبر ایران مقایسه کرد، وجود ندارد. خاضعانه از خداوند متعال، سلامتی، طول عمر و توفیقات ایشان را مسألت داریم، چرا که برکات تصمیم‌های ایشان شامل هشتاد میلیون نفر در ایران و صدها میلیون نفر در خارج از کشور می‌شود.
وظایف مدیران در قبال زیر مجموعه‌های خود
 باید سعی کنیم که منویات ایشان و خواسته‌های ایشان از گروه‌های مختلف را شناخته و محقق کنیم؛ گاهی منافع شخصی مانع می‌شود که حتی انسان دقت کند که رهبری از ایشان چه می‌خواهد، از این‌رو سخن رهبری را به‌گونه‌ای تفسیر می‌کند که با منافع وی سازگار باشد؛ این همان وسوسه‌های شیطانی است که مانع نشر برکات ایشان می‌شود. در مرحله بعد نیز در اجرا، روش‌های مناسبی برای تحقق این منویات پیدا کنیم.
وظیفه دیگر هر مدیری در نظام اسلامی این است که در کنار کسب بصیرت، سعی کند روح تقوا، اخلاص، خداخواهی را در خود و نیروی تحت امر خود تقویت کنند؛ چون هرچه این روحیه یعنی تقوا، اخلاص، التزام به انجام وظیفه شرعی و خدامحوری در یک گروهی تزریق و تقویت شود، بازدهی آن گروه بالاتر می‌رود و خدای ناکرده اگر ضعف‌هایی در این زمینه وجود داشته باشد، نتیجه مطلوب محقق نخواهد شد.
سخنرانی آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله) در دیدار با سردار ‌اشتری فرمانده نیروی انتظامی کشور و جمعی از مسئولان و فرماندهان ناجا؛ قم ؛ 15 / 7 / 1398 .

قم؛24 / 9 / 1397 . 

 

 شُرور و بلایا ؛ وظایف ما-بخش نخست

آیت‌الله مصباح یزدی

بسم الله الرحمن الرحیم
پس از شیوع ویروس کرونا، برخی شبهات فکری در جامعه درخصوص چیستی و چرایی بلایا در نظام خلقت رونق زیادی پیدا کرد.مطلب پیش‌رو، حاصل سه جلسه سخنرانی و پرسش و پاسخ از حضرت آیت‌الله مصباح یزدی است که در اسفند ماه سال 1398 و پس از شیوع بیماری کرونا در کشور ایراد شده است. ایشان در این بحث به این نکته‌اشاره می‌کنند که دربارة بلایا و شُرور از دو جهت می‌توان بحث کرد: یکی از جهت نظری و دیگری از جهت عملی. بدین معنا که یک بار می‌خواهیم بدانیم که اساساً با توجه به علم و حکمت پروردگار، وجود این بلایا چه توجیه یا فلسفه‌ای دارد و بار دیگر می‌خواهیم تشخیص دهیم که در این موارد و در زمان وقوع بلایا و بیماری‌ها و حوادث و به تعبیر دیگر، شُرور، به عنوان یک مؤمن، چه واکنشی باید از خود نشان دهیم، چه از جهت قلبی و عمل جوانحی (رضایت یا عدم رضایت) و چه از نظر ظاهری و اعمال جوارحی.ایشان سپس به پاسخ دو پرسش مزبور می‌پردازند و با استفاده از مقدمات عقلی و همچنین آیات و روایات،گره‌های ذهنی موجود درباره این مسائل را به خوبی می‌گشایند.
بخش نخست این مطلب از نظر خوانندگان عزیز می‌گذرد.

مقدمه
این روزها صحبت از بلاها و مصیبت‌ها و بیماری‌های واگیر و بخصوص مسئله کرونا در میان است که بسیاری از کشورها را دربرگرفته و روز به روز هم شیوع بیشتری پیدا می‌کند. درباره این‌گونه مسائل، سؤالات فراوانی از قشرهای مختلف در سطوح متفاوت فهم و تحصیل و معرفت و ایمان مطرح می‌شود، از جمله می‌پرسند: این آفات و بلیاتی که پدید می‌آید و گاهی گسترش پیدا می‌کند و بسیاری از کشورها را در برمی‌گیرد، حتی افراد بی‌گناه و اطفال را مبتلا می‌کند چه حکمتی دارد؟به نظر رسید که یک بحث نسبتاً جامعی که دست‌کم شامل تیترهای آن باشد هر چند در هربخش آن به‌طور کامل بحث نشود می‌توان طرح کرد.
امکان طرح بحث در دو حوزه نظر و عمل
این بحث در دو حوزه قابل طرح است: یکی حوزه نظری و یکی حوزه عملی. منظور این است که یک وقت ما از نظر عقلی و فلسفی می‌خواهیم بفهمیم وجود این بلاها و آفت‌ها و به اصطلاح، این شُرور، چه توجیه عقلانی دارد و چرا و چگونه در عالم تحقق پیدا می‌کند(بحث نظری) و یک وقت می‌خواهیم ببینیم وظیفه انسان درباره اینها چیست (بحث عملی). بنابراین بحث را به‌طور کلی می‌شود به دو بخش تقسیم کرد: 1. بخش نظری؛ 2. بخش عملی.
طرح مبحث شُرور از قدیم‌الایام در میان فیلسوفان و متکلمان
در بخش نظری تا آنجا که ما با بحث‌های اعتقادی و فلسفی پیشین آشنا هستیم، از قدیمی‌ترین مباحثی که درباره شناخت عالم و هستی مطرح بوده، بحث درباره شُرور بوده است. بالاخره در این عالم چیزهایی وجود دارد که انسان از آنها منتفع می‌شود، لذت می‌برد و شادی بخش است و نیز چیزهای دیگری هم وجود دارد که یا موجب درد و رنج و الم می‌شود و یا مانع کارهای خیر و تحقق خیرات بیشتر می‌گردد.
نگرش ماتریالیستی در این مسئله و نقد اجمالی آن
گرایشی که به دهریون نسبت می‌دهند و مقتضای گرایش ماتریالیستی است این است که همة اینها لازمة طبیعت این عالم است. براساس نگرش ماتریالیستی، نمی‌توان برای عالم، برنامه منظم حساب شده‌ای تعیین کرد که چگونه بوده و چگونه هست و چگونه خواهد شد. براساس اصول ماتریالیستی، این پرسش‌ها جواب قطعی ندارد. این عالمی که ما در آن زندگی می‌کنیم همین است که هست، تا بوده چنین بوده و تا هست چنین است! این گرایشی است که اصلاً وارد مباحث الهی و خداشناسی و حکمت‌های آفرینش و این مطالب نمی‌شود. این افراد، تدبیر حکیمانه‌ای را بر عالَم حاکم نمی دانند.
طبعاً ما هم این گرایش را به کلی کنار می‌گذاریم و می‌گوییم: آن موضوع نظری که ما به دنبال آن هستیم برای کسانی مطرح می‌شود که قائل به آفریدگار حکیم باشند.
چنین کسانی به‌راحتی می‌پذیرند که آفرینشِ خوبی‌های این عالم از روی حکمت و مصلحت بوده، و صفات حُسنای الهی باعث این شده که اینها را خلق کند، اما به شُرور که می‌رسیم کار، دشوار می‌شود.
نگاه ثنوی در مسئله خیر و شرّ
به همین جهت از دوران‌های باستان کسانی قائل به ثنویت شدند و گفتند: این عالم دو مبدأ دارد: مبدأ خیر و مبدأ شرّ. بعضی‌ها این دو مبدأ را در عرض هم قائل بودند که می‌توانیم آن را ثنویت عرضی بنامیم، چنان‌که به بعضی از حکمای قدیم چنین گرایشی نسبت داده شده که قائل به دو مبدأ مستقل از هم (یکی منشأ خیرات و دیگری منشأ شُرور) بوده‌اند، آن یکی ذاتش اقتضای خیر دارد و مبدأ همه خیرات عالم است و آن دیگری ذاتش اقتضای شرّ دارد و مبدأ همه شُرور عالم است. این یک گرایش بوده است.
کسان دیگری قائل شدند که خدا (اهورا مزدا) همه چیز را آفرید و از جمله آنها اهریمن بود که مبدأ شُرور عالم شد؛ این شُرور از اهریمن است و انتساب آن به خدای آفریدگار، به‌واسطه اهریمن است؛ چون او خالق اهریمن است، خالق کارهای او هم حساب می‌شود، نام این ثنویت را ثنویت طولی می‌گذاریم. چه بسا این افراد بگویند که خدا از آفرینش اهریمن و افعال او خشنود نباشد، چیزی شبیه آنچه در تورات آمده که خدا بعد از آفریدن آدم و حواء و خوردن ایشان از درخت ممنوعه، از خلقت آنها پشیمان شد!
اما آنچه مستقیماً با اعتقادات توحیدی و ادیان الهی و بخصوص دین اسلام ارتباط پیدا می‌کند این است که ما قائل باشیم به اینکه کل هستی یک آفریدگار دارد و او واجد همه کمالات و صفات خیر است و هیچ نقص و شرّی در وجودش نیست؛ همه چیز آفریده اوست و او همه چیز را براساس حکمت و مصلحت آفریده است.
یک پرسش مهم در مسئله شُرور
بعد از طرح اجمالی دیدگاه توحیدی در این مسئله، سؤال مهمی در اینجا مطرح می‌شود و آن این است که: شُرور را خداوند برای چه خلق کرده است»؟ به تعبیر دیگر، از نظر عقلی چگونه می‌توان توجیه کرد که خدای حکیمی این شُرور را بیافریند که هیچ صفت زشتی ندارد، هیچ عامل شرّی در وجودش نیست، خیر محض است و جز خیر چیزی را نمی‌خواهد؟
پاسخ مشهور فلسفی به این پرسش
بحث‌های بسیار عمیق و طولانی در این‌باره، در طول دوره‌های مختلف تاریخ اسلام در بین اندیشمندان واقع شده و مشهورترین پاسخ‌ فلسفی این است که این شُرور در واقع اموری عدمی هستند و در حقیقت، عنوان خلق» و ایجاد» و صدور» و مانند آنها بر این امور صدق نمی‌کند.
این تحلیل، هر چند‌اشکال دقیق فلسفی مربوط به مناسبات علت و معلول را برطرف می‌کند (یعنی این‌اشکال را که چگونه از علتی که خیر محض است، معلولی صادر می‌شود که شرّ است)، این سؤال همچنان باقی می‌ماند که چرا عالَم به‌گونه‌ای خلق نشده که این امور عدمی از آنها انتزاع نشود؟ آتشی که می‌سوزاند، بیماری‌ای مانند بیماری سرطان یا بیماری کرونا که انسان را از پا در می‌آورد و امثال اینها، اموری وجودی هستند، هرچند با تحلیل عمیقی بگوییم که حیثیت شرّ بودن آنها به عدم بر می‌گردد. بالاخره این سؤال مطرح می‌شود که چرا خدای حکیم و مهربان، این امور زیانبار را خلق کرده است؟
همچنین همة مسلمان‌ها بلکه اهالی همه ادیان معتقدند که در عالم ابدی، دو سرا هست؛ یک سرای بهشت است که هیچ شرّی در آن نیست و دیگری سرای جهنّم که هیچ خیری در آن نیست. سؤال می‌شود که اگر خدای متعال جهنّم را خلق نمی‌کرد چه می‌شد؟
تقسیم شُرور به شُرور دنیوی و اخروی
در پاسخ به این‌گونه سؤالات می‌توان گفت: این مخلوق‌هایی که ما آنها را شرّ می‌نامیم به دو دسته قابل تقسیم هستند: یک دسته شُروری که در این عالم تحقق پیدا می‌کنند و یک دسته شُروری که مربوط به عالم ابدی است.
شُرور این عالم، به نوبه خود، به دو دسته تقسیم می‌شوند: یک دسته شُروری است که بدون دخالت انسان یا موجود مختار دیگری پدید آمده است و برای اینکه اصطلاحی داشته باشیم می‌گوییم شُرور ابتدایی»؛ و دسته دیگر شُروری است که جنبه ثانوی یا عکس‌العملی دارد؛ یعنی موجودی کاری را انجام می‌دهد و در اثر آن، شرّی تحقق پیدا می‌کند، چنان‌که انسانی گناه می‌کند و به آثار سوء آن گناه مبتلا می‌شود، اینها را می‌گوییم شُرور ثانوی یا عکس‌العملی.
نسبی بودن شُرور دنیوی
دربارة شُرور دنیوی بحث‌هایی انجام گرفته مبنی بر اینکه شرّ بودن اینها نسبی است؛ مثلاً آتش کاغذ را می‌سوزاند، ولی باعث می‌شود که غذا پخته شود و باعث می‌شود که هوا گرم شود و جلو سرمازدگی و بیمار‌ی‌های ناشی از آن را بگیرد. پس این شُرور نسبی است، یعنی برای بعضی چیزها خیر است و برای بعضی چیزها شر.
آنچه محل بحث است و بیشتر شبهات در اطراف آن دور می‌زند، این است که ‌چرا خدای متعال شُروری را در این عالم خلق کرده است که موجب درد و رنج و ناراحتی و بی‌خوابی و گرفتاری‌ها می‌شود.
وم توجه به فلسفه آفرینش انسان در دنیا
پاسخ این سؤال هنگامی روشن می‌شود که ما بفهمیم اصلاً خداوند حکیم، چرا آدمیزاد را در این عالم خلق کرده است. توضیح آنکه: خدای متعال بعد از اینکه همه عوالم را آفرید (از عوالم عِلوی، فرشتگان مقرب و عالین»،(1)تا فرشتگان متوسط و مربوط به عالم برزخ و مثال، تا فرشتگانی که مربوط به این عالَم هستند)، از آنجا که همه اینها ظرفیت خاص داشتند: وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ»(2)،خداوند به حسب ظرفیت آنها، فیضی به آنها مرحمت کرد: بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ * لَا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ».(3)خاصیت ملائکه این است که توان محدودی برای یک کار خاص یا کارهای خاصی دارند: مِنْهُمْ سُجُودٌ لَا یَرْكَعُونَ وَ رُكُوعٌ لَا یَنْتَصِبُونَ»(برخی از ایشان دائما در حال سجده هستند و برخی دیگر همواره در حال رکوع). (4) هیچ وقت به فکر گناه و تخلف هم نمی‌افتند.  جای موجودی خالی بود که بتواند از راه اختیار خودش عالی‌ترین مرتبه فیوضات الهی را دریافت کند.(5) این بود که خدای متعال به فرشتگان فرمود إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَهًْ»(من در زمین جانشینی برای خود قرار می‌دهم)(6)چنین موجودی آنقدر می‌تواند تکامل یابد که جانشین خدا شود و رفتارهای خدایی از او ظهور پیدا کند و به بالاترین کمالات وجودی (غیر از کمالاتی که مخصوص حق تعالی و واجب الوجود است) نائل شود؛ و انسان هنگامی لیاقت این فیض را پیدا می‌کند که مسیر خودش را با انتخاب تعیین کند.
شُرور، زمینه‌ساز انتخاب برای انسان
برای اینکه موجود انتخابگری به‌وجود بیاید و بتواند در عرصه‌های مختلف به مراتب مختلفی از کمال اختیاری برسد و به یک تعبیر مظهر اختیار الهی» شود، باید در عالمی آفریده شود که طبیعت آن اقتضاء تغییرات مختلف داشته باشد. ضرورت این مطلب از آن روست که برای تحقق انتخاب باید دو راه وجود داشته باشد: یکی راه صعود و دیگری راه سقوط، یکی خیر و دیگری شرّ، یکی مطلوب و دیگری نامطلوب، تا زمینه‌ای برای امتحان و انتخاب آگاهانه فراهم شود. پس خدای متعال این عالم را خلق کرده برای این‌که موطن تغییرات گوناگون باشد و این تغییرات بتواند زمینه‌ها را برای انتخاب‌های بسیار پیچیده و مختلف در عرصه‌های متفاوت فراهم کند، تا آن انتخاب مطلوب تحقق پیدا کند و انسان از این طریق، لایق عالی‌ترین فیض الهی گردد و از فرشتگان نیز بالاتر رود، و لذا هنگامی که ملائکه گفتند: أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِكُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ»(آیا کسی را در آن قرار می‌دهی که فساد و خونریزی کند؟! زیرا موجودات زمینی دیگر، که قبل از این آدم وجود داشتند نیز، به فساد و خونریزی آلوده شدند. اگر هدف از آفرینش این انسان، عبادت است،) ما تسبیح و حمد تو را به‌جا می‌آوریم، و تو را تقدیس می‌کنیم)خداوند فرمود:إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ»(من حقایقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید)؛(7) یعنی شما نمی‌دانید که چرا این موجود می‌تواند خلیفه شود، اما شما نمی‌توانید خلیفه شوید و ظرفیت آن را ندارید. بنابراین، می‌توان گفت که عام‌ترین حکمت وجود شُرور، نقایص، آفات و بلاها در این عالَم، آن است که زمینه انتخاب را برای انسان‌ها فراهم کند تا بتوانند با انتخاب صحیح خودشان، طرف خیر را انتخاب نموده و لیاقت و استحقاق دریافت عالی‌ترین کمال وجودی و فیض الهی را پیدا کنند.
مقصود بالعرض بودن شُرور
نتیجه این سخن آن است که وجود شُرور، مقصود بالذات نیست بلکه مقصود بالعرض است؛ یعنی برای این است‌که زمینه انتخاب فراهم شود تا موجودی که ظرفیت ممتازی دارد، بتواند با اختیار و انتخاب خودش، لیاقت دریافت عالی‌ترین فیض الهی را پیدا کند. به تعبیر دیگر، پاسخ این سؤال که چرا خداوند حکیم این شُرور را آفریده است، آن است که این شُرور مانند دردها، رنج‌ها، غصه‌ها، فراق‌ها، عذاب‌ها، شکنجه‌ها و. مقدمه و وسیله‌ای هستند برای اینکه انسان‌هایی بتوانند انتخاب صحیح داشته باشند و به عالی‌ترین فیوضات الهی نائل شوند. حصول آن کمالات انسانی مقصود بالذات است و تحقق این شُرور، مقصود بالعرض.
عدم کفایت غلبه کمّی خیر بر شر
در اینجا بی‌مناسبت نیست‌اشاره کنیم به سخنی که از بعضی از حکما نقل شده و آن این است که گفته‌اند هر چند وجودشُرور در این عالم فی‌الجمله حکمت‌هایی دارد، نهایتاً‌ باید تعداد خیرها بر شُرور بچربد و نباید شرّ غالب شود ولی ظاهراً این جواب هم جواب کاملی نیست، برای این‌که ملاک غلبه، فقط غلبه کمّی نیست، زیرا اگر انسانی پیدا شود که لیاقت پیدا کند که به انتخاب خودش عالی‌ترین فیض وجود را دریافت کند، مثل وجود مقدس پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، به همه عالم می‌ارزد و جا دارد همه آنها فدا شوند برای اینکه یک چنین انسانی پیدا شود؛ ومی ندارد که تعدادشان زیاد باشد. به هر حال این هم بین پرانتز بود که بعضی‌ها شرط کرده‌اند که خیر باید غالب بر شر باشد یعنی غلبه کمّی داشته باشد، ولی ظاهراً برهانی ندارد.
وجود شُرور خاص در کنار شُرور عام
حالا در این مسیر، یک مسئله فرعی مطرح می‌شود و آن این است که انسان‌ها مراتب مختلفی از تکامل برایشان میسّر است، ظرفیت‌های آنها متفاوت است، عرصه‌های تکاملی آنها هم مختلف است‌؛ از این رو، حکمت اقتضا می‌کند که به دنبال فعل و انفعالات و تأثیر و تأثرات متقابل، عرصه‌های مختلفی از خیر و شرّ پدید بیاید تا شرایط مختلفی برای تکامل طولی و عرضی فراهم شود. همچنین با توجه به ظرفیت‌های مختلفی که در وجود انسان است و حتی می‌تواند مدتی راه خیر را انتخاب کند و بعد تغییر مسیر بدهد، چنان‌که عکس این هم ممکن است؛ باید شرایط انتخاب همواره قابل تغییر باشد، به‌گونه‌ای که اگر کسی ده‌ها سال هم عبادت خدا کرده، امکان این را داشته باشد که آخرالامر مبتلا به معصیت و راه شرّ شود؛ عکس این هم صادق است. پس باید انواع و اقسام عواملی که زمینه‌های خیرات و شُرور را جابه‌جا کنند، وجود داشته باشد. پس غیر از آن شُرور ابتدایی و اولیه که برای کل عالم به طور عام در نظر گرفته شده، برای‌اشخاص هم شُرور خاصی در نظر گرفته می‌شود تا زمینه امتحان‌های جدیدی فراهم شود.
بلاها و شُرورى برای قطع دلبستگی به دنیا
از مسائل فرعی دیگر این است که کسانی در اثر فریفتگی در برابر لذت‌های دنیا و سپس دلبستگی به آنها انتخاب غلطی می‌کنند، ولی اصل ایمان و معرفت آنان هر چند خیلی کمرنگ در عمق دلشان باقی می‌ماند. لطف الهی اقتضا می‌کند که حتی برای آنها هم زمینه‌ای برای بروز و ظهور کمال و رشد فراهم شود. یکی‌ از راه‌ها این است که مبتلا به بلا و یا شُرور شوند تا بفهمند لازمه زندگی این دنیا چه شُروری است و بدین وسیله تعلقشان به دنیا کم شود و چه بسا باعث این شود که از گناهان گذشته هم توبه کنند؛ وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»(به آنان از عذاب نزدیک (عذاب این دنیا) پیش از عذاب بزرگ (آخرت) می‌چشانیم، شاید بازگردند!)(8)
زمینه‌سازی برای ابتلای دیگران به خیر یا شرّ
 مسئله فرعی دیگر هم این است که گاهی خود شخص مرتکب کاری نشده که موجب شرّ باشد، اما از شرّ دیگری به او سرایت می‌کند، مثل شرهای اجتماعی؛ عکس آن در خیرات هم وجود دارد؛ ‌یعنی خود شخص، مرتکب چیزی نشده که موجب استفاده از نعمت‌ها شود، بلکه دیگری کاری را انجام داده که زمینه انتخاب مطلوب را برای این شخص فراهم می‌کند. در واقع این هم نوعی امتحان است: وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ» (و آنها را با نیکی‌ها و بدی‌ها آزمودیم).(9) حسنات هم می‌توانند عامل آزمایش شوند: وَنَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَالْخَیْرِ فِتْنَهًْ»(و شما را با بدیها و خوبیها آزمایش می‌کنیم)،(10) پس رفتار کسی ممکن است زمینه انتخاب و امتحان را برای دیگران فراهم کند، چنان‌که رفتار خوب گذشتگان ممکن است زمینه‌هایی برای اعمال خیر نسل بعدی فراهم کند: وَکانَ أبُوهُما صالِحاً».(11)
شُرور بمثابه لوازم تکامل اختیارى انسان
حاصل جواب کلی این است که شُرور این عالم (به آن معنایی از شرّ که بر امور وجودی اطلاق می‌شود(12) مقصود بالتبع هستند؛ یعنی ارادة حکیمانه الهی اولا و بالذات به آن تعلق گرفته است که موجودی همچون انسان پدید آید که بتواند در سایة انتخاب و اختیار خویش، به بالاترین کمالات امکانی برسد، و انتخاب انسان مقتضی وجود نظامی است که خوب و بد و خیر و شرّ، هر دو در آن موجود باشند و در نتیجه، این عالَم به همراه شُرور آن نیز متعلق ارادة الهی قرار می‌گیرد. به تعبیر دیگر، اراده حق تعالی، مستقلاً و اصالتاً به این شُرور از آن جهت که شرّ است تعلق نمی‌گیرد، بلکه وجود این شُرور، از آن جهت که از لوازم تکامل اختیاری انسان هستند، بالتبع مورد اراده حق تعالی قرار  می‌گیرد.

بخش دوم و بخش عملی بحث، یعنی پاسخ به این پرسش که در مقابل این شُرور، چه موضعی باید اتخاذ کرد و چه رفتار اختیاری باید انجام داد»، در شماره بعدی این مقاله ارائه می‌شود.
پی‌نوشت‌ها:
ـــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. عالین» نام گروهی از موجودات یا فرشتگان مقرب الهی است که در آیه 75 سوره ص» بدانها ‌اشاره شده است.برای اطلاع از تفسیر آن ر.ک: محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج 17، ص 226.
2. صافات، 164.
3. انبیا، 26-27.
4. فرازی از خطبه اول نهج‌البلاغه درباره گروهی از فرشتگان.
5. البته ملائکه هم یک نوع اختیار دارند یعنی کار خیری را که انجام می دهند از سر علاقه انجام می دهند و از انجام آن هم لذت می برند. به این معنا آنها هم اختیار دارند، اما انتخاب به معنای اختیار بین خیر و شرّ و ترجیح یکی بر دیگری ندارند.
6و 7. بقره، 30.
8. سجده، 21.
9.اعراف، 168.
10.انبیاء، 35.
11. کهف، ۸۲.
12. مراد از شرّ در این اصطلاح، موجودی است که به موجود دیگری آسیب رسانده و باعث سلب کمالی از او می شود.

زلال بصیرت